Een van de sprekers op het congres Toetsen en Examineren in het hoger onderwijs is dr. Kelly Meusen, lector onderwijsexcellentie Hogeschool Zeeland (Pabo Vlissingen). Haar onderzoek richt zich op de vraag hoe je kunt bewerkstelligen dat iedere leerling de hoogst haalbare prestatie levert. In haar presentatie op het congres staat het formatieve toetsen centraal.

Wat is een formatieve toets precies?

Een formatieve toets (in de literatuur spreekt men van een ‘formative assessment’ of ‘assessment for learning’) heeft als doel het leren op gang te brengen, dus niet om te toetsen of de leerling een bepaald eindniveau heeft behaald, de zogenaamde summatieve toetsen. Liever gaan we uit van ‘formatieve instructie en evaluatie’. Met een formatieve toets ga je na of iemand zich heeft ontwikkeld tot een bepaald, van tevoren vastgesteld niveau.’

Hoe zet je beide specifiek in?

‘Met een summatieve toets stel je aan het eind van een periode vast in hoeverre de leerlingen bepaalde stof beheersen. De focus ligt op het eindresultaat. Bij een formatieve toets leg je het accent op de instructie, de te doorlopen ontwikkeling en op de evaluatie van het proces. Je bekijkt dan in hoeverre de leerling de benodigde leerstrategieën beheerst en wat er nog moet gebeuren om het einddoel te bereiken.’

Formatieve toetsen lijken bezig aan een gestage opmars

‘Dat klopt – en ik snap ook waarom. Veel leerkrachten vinden dat summatieve toetsen te weinig informatie geven over het leerproces dat leerlingen doormaken. Formatieve instructie en evaluatie geeft die informatie wel en maakt duidelijk waarin de leerling zich al heeft ontwikkeld en waarin nog niet. Ook geven formatieve toetsen aan hoe de leerling de ontbrekende kennis zou kunnen vergaren.’

Je gaat het ook hebben over zelfregulatie. Wat moeten we daaronder verstaan?

‘Bij zelfregulatie gaat het om de vaardigheden die nodig zijn om je eigen leren (bij) te sturen; denk aan het plannen van studieactiviteiten of het doelbewust kiezen van een specifieke leerstrategie. Formatieve toetsen dragen bij aan het ontwikkelen van zelfregulatie en het versterken van de motivatie, zo blijkt uit onderzoek.’

Wat is de kern van jouw verhaal op het congres?

‘Dat formatieve toetsen heel interessant zijn, zowel voor het basisonderwijs als voor het hoger onderwijs. Ik ga laten zien hoe je ze kunt inzetten en wat formatieve toetsen van een docent vragen op het gebied van procesgerichte instructie en evaluatie. Verder zal ik duidelijk maken dat goede instructie voor een belangrijk deel al de leeropbrengst bepaalt. Daarbij zal ik een aantal praktijkvoorbeelden uit het hoger onderwijs laten zien.’

Wie mogen jouw presentatie niet missen?

‘Docenten die aan de slag willen met formatieve toetsen in hun lespraktijk, die willen weten hoe deze toetsen bijdragen aan zelfregulatie en motivatie maar vooral ook informatie willen hebben wat het betekent voor hun eigen rol.’.